Alicja Gescinska (1981), Pools-Belgische filosoof en schrijver

Waar de geest van ’68 tegenwoordig te vinden is? Filosoof en schrijver Alicja Gescinska (1981) lacht schamper om die vraag. “Welk 1968? Dat van Parijs? Of dat van Polen, waar tienduizenden joden tijdens een enorme antisemitische campagne van de communistische regering werden gedwongen het land te verlaten? Of dat van Memphis, waar Martin Luther King werd vermoord?”

Gescinska, die met haar ouders in 1988 uit Polen vluchtte en opgroeide in België, moet niks hebben van de ophemelende verhalen over het revolutiejaar waarin zogenaamd alles mogelijk was. De verbeelding aan de macht? “Er zijn op dit moment mensen aan de macht die hun verbeelding heel goed gebruiken. Zij beelden zich in dat je een probleem kunt oplossen door simpelweg een muur te bouwen, of dat je feiten kunt vervangen voor ‘alternatieve waarheden’. Realiteitszin en gezond verstand – dáár is behoefte aan.”

We kunnen toch wel iets opsteken van ’68?
“We kunnen ervan leren dat burgers geen machteloze marionetten zijn. Iedere burger kan zijn stem laten horen en daarmee het verschil maken – al gebeurde dit natuurlijk lang niet alleen in ’68. Maar het moet verder gaan dan enkel het besef dat burgers verandering in gang kunnen zetten. Wat nou als we actief burgerschap niet slechts zien als een mogelijkheid, maar als een morele plicht?”

“Sommige mensen zeggen dat de democratie in Polen al dood is. Seriously? Burgers gaan daar massaal de straat op.”

We zijn onze democratische plicht vergeten?
“We hebben die nooit goed geleerd. Ik denk dat velen niet helemaal begrijpen wat democratie is. Bij elke verkiezing hoor je mensen klagen dat hun stem niet wordt gehoord. Maar democratie betekent niet dat de massa moet spreken. Het gaat erom dat we verantwoordelijkheden hebben naar elkaar, naar onze medeburgers, naar de natuur. Een actieve burger is een betrokken burger. Dat betekent dat je verder kijkt dan je eigenbelang: betrokken burgerschap gaat niet over wat jij wil, maar over wat goed is voor de gemeenschap.”

Hoe komen we daar?
“Ik wou dat ik het antwoord wist. Het is als vragen hoe je ervoor zorgt dat iemand om zijn medemens geeft. Oef. Mensen worden toch het meest in gang gezet als hun eigen portemonnee wordt aangesproken. Aan de ene kant vind ik dat we moeten proberen iedereen te betrekken, maar aan de andere kant: het doel is niet dat iedere burger actief is, het doel is gezond samenleven. Neem verplicht afval sorteren. Het doet er eigenlijk niet toe dat sommige mensen er het nut niet van inzien, of tegen hun zin sorteren – het is belangrijker dat het gebeurt.”

Je kunt wel zeggen dat niet iedereen het eens hoeft te zijn met belangrijke zaken, maar de afgelopen jaren riep de ‘boze burger’ steeds luider.
“Democratie is een systeem van constante botsing. Wil je die botsing voorkomen, dan wil je eigenlijk geen democratie meer – dan wil je een maatschappij van verlichte geesten. Dan zou je een verlichte oppermacht moeten aanstellen om te zeggen wat ‘juist’ is. Dat is  een beangstigend idee.

“Natuurlijk, het kan ook fout gaan in een democratie, zoals wanneer een ondemocratische leider wordt gekozen. In Polen staat de democratie onder druk, sommige mensen zeggen zelfs dat de democratie daar al dood is. Seriously? Burgers zijn massaal de straat op gegaan. Er is bezorgdheid, er wordt over geschreven – ik zie geen passiviteit in Polen. Het vuur in de burger vlamt daar veel harder dan in Nederland of België.”